انقلاب اسلامی ایران ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ با پایان بخشیدن به حاکمیت سیاسی رژیم پهلوی، نظامی نوینی ایجاد کرد. بدیهی است به موازات این تحول باید ساختار کشور نیز دگرگون می شد؛ این فضا زمینه ایجاد نهاد هایی متناسب با کارکرد های ویژه را فراهم آورد. مردم نیز بلافاصله داوطلبانه برای نظام مند کردن کشور اعلام آمادگی کردند. با توجه به نسبت جمعیت روستانشین به شهری ضرورت رسیدگی بهبود شرایط در روستا ها بیشتر احساس می شد به موازات تشکیل نهاد های انقلابی جهاد سازندگی نیز در ۲۷ خرداد ۱۳۵۸ به عنوان بازوی سازندگی انقلاب برای خدمت به روستاییان و مناطق محروم و انتقال ارزش ها و فرهنگ انقلاب به آن مناطق تشکیل شد.
جهاد سازندگی در قامت وزارتخانه فعالیت جهاد سازندگی در برخی استان ها کاملا متفاوت بود و عملا به عنوان سفیران
انقلاب اسلامی فعالیت می کردند. این حرکت جهاد عناصر ضد انقلاب را حساس کرده بود و علیه جهادگران تبلیغ می کردند و حتی دست به ترور آنها می زدند. به همین دلیل دستگاه های امنیتی اطلاع دادند جهادگران باید مسلح شوند. چندی بعد نیز گروهی محافظ به جهاد سازندگی منتقل شدند و از ساختمان ها حفاظت کرده و در مأموریت های پرخطر نیز جهادگران را همراهی می کردند. پس از انقلاب فرهنگی در تاریخ دوم اردیبهشت ۱۳۵۹ و تعطیلی دانشگاه ها، دانشجویان در سراسر کشور وارد مجموعه جهاد سازندگی شدند و محرومیت زدایی در روستا ها سرعت بیشتری گرفت.
رفتار های انقلابی و مدیریت جهادی مورد توجه روستاییان قرار گرفت به خصوص روستا هایی که نسبت به اهداف
انقلاب اسلامی شناخت کافی نداشتند در واقع جهادگران به عنوان سفیران انقلاب و
امام خمینی مطرح شدند که این حرکت فضای جدیدی به حال و هوای محیط جهاد داده بود. این فضای مناسب برای گسترش فعالیت جهاد عاملی شد که عملکرد جهاد به سرعت توجه مسئولان را به خود جلب کند.
از دیگر عوامل جهش ناگهانی فعالیت جهاد در این مقطع، مشارکت مردم به ویژه روستاییان در انتخاب نوع پروژه و مشارکت شان در اجرای کار ها بود. در واقع، می توان رمز موفقیت جهاد را در تعریف ساده از بهره وری در روستا با اتکا بر خود روستاییان دانست. نتیجه این فعالیت ها در یک سال اول به حدی بالا بود که گزارش های آن برای مسئولان باورکردنی نبود. در دل همین تحولات ساختار مدیریت جهادی شکل گرفت و به مرور و به طور رسمی به یک الگوی موفق تبدیل شد.
از این رو پایه گذاران آن به تدوین اساسنامه و ساختار تشکیلات حساب شدهای اقدام کرده و در خلال فعالیت چشمگیر جهادگران در روستا ها شورای مرکزی بر روی تدوین اساسنامه جهاد متمرکز شدند تا چهارچوب فعالیت این نهاد مشخص شود. اساسنامه جهاد ۲۷ شهریور ۱۳۵۹ در ۲۱ ماده تهیه شد که موارد ذیل را در بر می گرفت.
هدف، روش، وظایف، دارایی و امکانات سازمان و تشکیلات اعضای شورای عالی جهاد سازندگی، اعضای سازندگی شهرستان ها، هیئت اجرایی، وظایف شورای عالی، جهاد سازندگی، وظایف شورای هماهنگی استان ها، اعضای شورای جهاد سازندگی استان ها، اعضای شورای هماهنگی استان ها، وظایف هیئت اجرایی، وظایف شورای استان ها، وظایف شورا و هیئت و واحد های اجرایی، جهاد سازندگی شهرستانها، رئیس شورا، گروه های تخصصی و وظایف گروه های تخصصی ضوابط مالی و ... در اساسنامه تعریف شده است.
اعضای شورای عالی جهاد سازندگی طبق اساسنامه عبارتند از نخست وزیر یا نماینده دولت، نماینده امام، نماینده شورای انقلاب، شش تن از وزرا به انتخاب نخست وزیر، چهار نماینده منتخب شورای هماهنگی هر استان و دو تن از علما به پیشنهاد نخست وزیر و تصویب شورای انقلاب.
همان طور که در نحوه فعالیت جهاد در سال اول بیان شد ابعاد تشکیلات و نمودار سازمانی واحد های تحت نظارت جهاد در مراحل اولیه را حجم کار های هر منطقه تعیین می کرد. برای بررسی کارکرد ساختار تشکیلات جهاد باید به ترکیب و وظایف اعضای شورای مرکزی جهاد مراجعه کرد. تعداد اعضای شورای مرکزی سه نفر بودند که بین آنان تقسیم کار شده بود. جهاد سازندگی در نخستین دوره فعالیت خود تا سال ۱۳۶۰ به صورت نظام شورایی اداره شد و هریک از اعضای شورا در رأس حوزه ای از گروه های تخصصی قرار داشتند.
یکی از وظایف شورای مرکزی جهاد انتخاب اعضای شورای استان ها بود که این عضو شورای مرکزی کمبود مدیران استان های محروم را از طریق استان های قوی تأمین می کرد. عضو دیگر شورای مرکزی مسئول حوزه هماهنگی کمیته ها و واحد های تخصصی بود عمده کمیته های تخصصی و اجرایی به وسیله این عضو شورا مدیریت می شد؛ با گسترش فعالیت جهاد تداخل این فعالیت ها با سایر وزارت
خانه ها ملموس تر شد و در نهایت دولت تصمیم گرفت این نهاد با شرح وظایف مشخص و تفکیک وظایف با سایر وزارت
خانه ها به صورت یک وزارت
خانه به فعالیت خود ادامه دهد.
مجلس شورای اسلامی آذر ۱۳۶۲ لایحه تشکیل وزارت جهاد سازندگی را تصویب کرد. پس از تصویب تشکیل وزارت جهاد سازندگی و انتخاب بیژن نامدار زنگنه به عنوان وزیر، در همان تاریخ، تعداد اعضای این شورا به پنج نفر افزایش یافت و غلامرضا فروزش به عنوان مسئول امور جنگ و وزیر جهاد به شورای مرکزی جهاد اضافه شد؛ از این پس، تغییراتی در ترکیب اعضای شورای مرکزی صورت گرفت و این افراد در ادوار مختلف عضو شورای مرکزی شدند.
با تداوم توسعه حوزه فعالیت جهاد سازندگی و اختصاص امکانات بیشتر به این نهاد مسئولان در صدد استفاده بیشتر از جهاد برآمدند. به این ترتیب با گسترش تشکیلات جهاد این وزارت
خانه به موفقیت های جدیدی در مرحله اجرایی رسید که موجب تشدید تداخل آن با چند وزارت
خانه از جمله وزارت کشاورزی شد.
منبع:
کتاب خاکریز های خط مقدم؛ تاریخ مهندسی جنگ جهاد سازندگی در دوران
دفاع مقدس اثر نصرتالله محمودزاده
انتهای پیام/ 161
